زنان در این روز کار را تعطیل می‌کردند و اداره امور منزل بر عهده مردان بود.این روز را «جشن مزدگیران » می گفتند و مردان به زنان مزد یا هدیه می دادند.
قرن‌هاست که زرتشتیان در این روز خانه‌های خود را پاکیزه می‌کنند، گرد و غبار را از خانه‌ها می‌روبند و عطر خوش آویشنی که بر چهار گوشه اطاق افشانده اند، خانه هاشان را می‌آکند.
روز اسفند از ماه اسفند در فرهنگ زرتشتی روز اسفندگان است. روزی که به زنان تعلق دارد و بنا به تاریخ، کهن ترین روز گرامیداشت «زن» در جهان است.

اسفندگان به ایزدبانوی نگهبان زمین «سپندارمذ» تعلق دارد، به این سبب او را مونث و دختر اهورامزدا خوانده‌اند. او موظف است زمین را خرم، آباد، پاک و بارور نگاه دارد. به این جهت هر کس به کشت و کار و آبادانی بپردازد، خشنودی سپندارمذ را فراهم می‌کند.
در اساطیر آمده است که این سپندارمذ بود که برای «آرش» تیر حاضر کرد و به او امر کرد که برای تعیین مرز ایران و توران کمانی برگزیند. در برخی منابع تاریخی آمده است که در گذشته ، اسفند ماه و بویژه این روز ، روز عید زنان بوده است و مردان در این روز به زنان بخشش می کردند. سپندارمذ که واژه اوستایی آن «سپنتا آرمیتی» است به معنای تواضع مقدس است و فرشته سپندارمذ در عالم معنوی ، مظهر عشق و تواضع و فروتنی و در عالم مادی، نگهبان زمین است.
از ابوریحان بیرونی نقل است که روز اسفندگان در ایران باستان روز زن بوده و در زمانهای گذشته در این روز زنان کار خانه را تعطیل می‌کردند واداره امور منزل بر عهده مردان بود. به همین جهت این روز را «جشن مزدگیران » می گفتند و مردان به زنان مزد یا هدیه می دادند.
«کتایون مزداپور» دکترای زبان و ادبیات باستانی در باره سپندارمذ معتقد است: چند هزار سال قبل از میلاد، مادرخدایی وجود داشت که حامی زمین خوانده می شد.سپندارمذ شکل جدیدی از آن مادر خداست. اسفندگان در فرهنگ زرتشتی یعنی روزی که متعلق به این فرشته است و این روز به نام روز "زن" در کتاب ابوریحان بیرونی هم آمده است.
مزداپور در ادامه می افزاید:در این روز معمولا اهالی منزل زودتر از خواب برمی خیزند وخانه را آب و جارو می کنند. بر پاشنه های در منزل ، آویشن می ریزند وبا پختن آش و سیروگ (نان مخصوص زرتشتی ) این جشن را برگزار می کنند.
اما این سنت در کیش زرتشتی چنان با دوام نمانده است. «پریا فرامرزیان» دانشجوی جوان زرتشتی درباره تداوم سنت هدیه دادن به زنان در اسفندگان می‌گوید:« البته من چیز زیادی از سنتهای زرتشتی نمی دانم چون بیشتر از اینکه با همکیشان خودم مراوده داشته باشم با دوستان مسلمانم می‌گردم اما یادم نمی آید که ما در خانه‌مان یک روز زن مخصوص زرتشتی ها داشته باشیم و در آن روز پدر به مادرم هدیه بدهد. تا جایی که یادم میآید ما هم روز زن را در همان روزهایی جشن می‌گیریم که همه ایرانی‌ها جشن می‌گیرند و همان کارهایی را انجام می‌دهیم که همه انجام می‌دهند.»
اما «بابک سلامتی»، مدیر مسئول نشریه امرداد که مجله‌ای مخصوص اقلیت زرتشتی است، عقیده دیگری دارد: «اسفندگان، سنتی فراموش شده بود و الان حدود 10 سالی می‌شود که دوباره احیا شده و در جامعه زرتشتی رواج پیدا کرده است.»
سلامتی درباره این که جوانان زرتشتی این سنت را به یاد نمی آورند می گوید:« تعدادی از خانواده های زرتشتی در فرهنگ همسایگان خود غرق شدند و فرهنگ خود را از یاد بردند. اما این وضعیت در مورد همه زرتشتیان صدق نمی کند. بسیاری از آنها با ظرائف و دقایق فرهنگ خود آشنا هستند و آداب و رسوم آن را به جای می‌آورند.»
سلامتی هرچند به خاطر ندارد پدرش در روز اسفندگان چه هدیه‌ای به مادرش می‌داده اما خودش در این روز به همسرش هدیه می دهد. هرچند هدیه‌اش ربطی به فرهنگ زرتشتی ندارد و تشکیل شده از «همین چیزهایی که معمول است و همه به هم کادو می‌دهند.»
بعضی از ایرانی‌هایی که زرتشتی نیستند اما به فرهنگ باستانی خود علاقمندند، روز زن را در اسفندگان جشن می‌گیرند. «سهراب شفاعتی»، که در زمینه فرهنگ و زبان‌های باستانی درس خوانده است، می‌گوید:« اگر یادم نرود هر سال روز اسفندگان برای همسرم هدیه می‌خرم. چون معتقدم بهتر است که روز زن را در مناسبتی که ایرانی است جشن بگیریم تا در یک مناسبت غربی.»
نخستین 8 مارسی که در ایران برای پاسداشت روز جهانی زن جشن گرفته شد در سال 1300 اتفاق افتاد. روزنامه شرق قادینی (زن شرق) که در آذربایجان شوروی منتشر می شد و میان زنان آذربایجان، گیلان و خراسان خوانندگان زیادی داشت در این مورد نوشت: «نخستین جشن بین المللی زنان یعنی 8 مارس در سال 1921 (1300) توسط زنان چپ ایران در انزلی برگزار شد. در این جشن حدود 45 _ 50 نفر شرکت داشتند. در این اجتماع سیف الله یف از جانب حزب عدالت درباره اهمیت روز بین المللی زنان سخنرانی کرد و در پایان نمایشنامه ای که به وسیله کمسومول آماده شده بود به اجرا در آمد.»
از سال 1300 به بعد گزارشی از برگزاری این روز در دست نیست و ممکن است صبغه کمونیستی نخستین مراسم مانع برگزاری آن در سال های بعد شده باشد.
اما شاید بتوان پیشنهاد کرد به جای 8 مارس غربی‌ها، اسفندگان که سابقه‌ای چند هزارساله در ایران دارد جشن گرفته شود. پیشنهاد شما چیست؟

برگرفته شده از سایت  میراث فرهنگی